معاونیت بخش علوم اسلامی
معاونیت تحقیقات علوم اسلامی
الف: معرفی
- تارخچه مختصر: معاونیت بخش تحقیقات علوم اسلامی بعد از اخراج قشون شوروی توسط مجاهدین دلیر و شجاع از کشور و به میان آمدن حکومت اسلامی در سال ۱۳۷۲هـش در چوکات اکادمی علوم افغانستان ایجاد شد و با تشکیلات محدود در مراکز سه گانه: تفسیر و حدیث، فقه و قانون، عقیده و ثقافت، به فعالیتهای علمی و تحقیقی آغاز به کارنمود.
تشکیلات
نیاز شدید به مطالعه و تحقیق پیرامون رشته های مختلف علوم اسلامی در کشور سبب شد، تا این نهاد علمی- تحقیقی در چوکات تشکیلاتی اکادمی علوم افغانستان با فکر شمولی و وسطی به منظور انجام تحقیقات علمی در بخش های تفسیر، علوم القرآن، حدیث،علوم حدیث،فقه واصول فقه،قانون،عقیده، ثقافت، تاریخ اسلام، تصوف و عرفان اسلامی طی فرمان: (۳۰۸۲) مؤرخ ۱۶/۹/ ۱۳۷۲ه.ش تحت عنوان: (معاونیت تحقیقات علوم اسلامی) به فرمان رئیس دولت اسلامی افغانستان ایجاد گردید. در چوکات تشکیلاتی مزبور، مبتنی بر ضرورت حوزه های مطالعاتی و تحقیقاتی بخشهای مختلف علوم اسلامی، مراکز علمی متعددی ایجاد گردید که مختصرا آنهارا قرار ذیل به معرفی میگیریم:
۱- مرکز تفسیر و حدیث: این مرکز دارای دو انستیتوت به شرح ذیل می باشد:
- انستیتوت تفسیر و علوم القرآن که فعلا دارای دو دیپارتمنت به طور ذیل است:
۱- دیپارتمنت تفسیر
۲- دیپارتمنت علوم القرآن
- انستیتوت حدیث و اصول حدیث که فعلا دارای یک دیپارتمنت به طور ذیل است:
- دیپارتمنت حدیث.
۲- مرکز فقه و قانون: که دارای دو انستیتوت به شرح ذیل می باشد:
- انستیتوت فقه و اصول فقه که دارای دو دیپارتمنت به شرح ذیل است:
۱- دیپارتمنت فقه
۲- دیپارتمنت اصول فقه
- انستیوت قانون و خانواده که برای فعلا دارای دو دیپارتمنت طورذیل می باشد:
۱- دیپارتمنت قانون.
۲- دیپارتمنت خانواده.
۳- مرکز عقیده و ثقافت: این مرکز نیز دارای دو انستیوت به شرح ذیل می باشد:
- انستیتوت عقیده و تصوف که فعلا دارای دو دیپارتمنت به نامهای:
۱- دیپارتمنت عقیده.
۲- دیپارتمنت تصوف می باشد.
- انستیوت ثقافت که این انستیتوت نیز فعلا دارای دو دیپارتمنت به شرح ذیل است:
۱- دیپارتمنت ثقافت
۲- دیپارتمنت تاریخ اسلام
دربخش های علمی ذکر شده تعداد کادرهای علمی و دانشمندان دارای درجات تحصیلی دکتورا و ماستری مصروف تحقیقات علمی می باشند.
ب: اهداف
بزرگترین اهداف معاونیت بخش علوم اسلامی در عرصه فعالیت های علمی و تحقیقاتی قرار ذیل می باشد:
- تلاش جهت ایجاد مرجعیت علمی- تحقیقی قابل اعتماد به فکر شمولی و اعتدالی به سطح کشور،در عرصه تحقیق به گونه ای که جوابگوی نیاز های جامعه اسلامی طبق نیاز زمان بوده باشد.
- تحقیق پیرامون موضوعات حاد و طبق نیاز زمان، در رشته های مختلف علوم اسلامی: تفسیر،علوم القرآن،حدیث، علوم حدیث،فقه، اصول فقه،عقیده،ادیان، تصوف و عرفان اسلامی، ثقافت و تاریخ اسلام و موضوعات مورد نیاز جامعه.
- بلند بردن ظرفیت دانشمندان و محققین در بخش های مختلف علمی.
- همکاری های متقابل دو جانبه و چند جانبه با ادارات مماثل در کشور با برآورده ساختن نیازمندی های علمی و تحقیقاتی در رشته های ذکر شده.
- ایجاد توأمیت با اکادمی های علوم و سایر نهادها و مراکز علمی کشورهای اسلامی، با همکاری های دو جانبه و چند جانبه درعرصه های تحقیقاتی وعلمی.
- بلند بردن سطح دانش درکشور بصورت عام و تقویه و نشر فرهنگ ناب اسلامی و ملی در جامعه با انجام فعالیت های علمی و تحقیقاتی مورد نیاز.
- برگزاری سیمینارهای علمی – تحقیقی در رابطه با قضایای علمی و مورد نیاز جامعه مرتبط با علوم و فرهنگ اسلامی.
- تدویر ورکشاپ ها و دوره های آموزشی جهت ارتقای سطح دانش، ظرفیت ها و تجربه های کارمندان علمی و اداری.
ج: دست آوردها
بخش علوم اسلامی اکادمی علوم در مدت زمان اندک از تأسیس آن تا اکنون، دست آورد های بزرگ و مهمی در مطابقت با اهداف تعیین شده خویش داشته که فشرده ای آن ذیلا ذکر می گردد:
- تکمیل و انجام بیش از (۱۲۳) پروژه علمی – تحقیقی در عناوین مختلف و موضوعات مورد نیاز، طبق پلان دورنمایی اکادمی علوم.
- چاپ و نشر ( )عنوان رساله علمی – تحقیقی.
- تعداد از رساله ها آماده چاپ
- چاپ و نشر (۳۰) عنوان مجموعه مقالات علمی – تحقیقی.
- نشر (۹۰۰) عنوان مقاله علمی – تحقیقی در مجله علمی تبیان.
- چاپ و نشر قاموس اصطلاحات فقهی در دو جلد.
- برگزاری (۵۰) سیمینار علمی – تحقیقی به سطح ملی، منطقوی و بین المللی.
- برگزاری (۳۳۰) کنفرانس علمی – تحقیقی انفرادی دانشمندان.
- نشر و چاپ (۶۶)شماره مجله علمی – تحقیقی تبیان.
- ترجمه و چاپ در حدود (۲۰) عنوان کتاب از زبان های عربی، اردو و پشتو و دری به زبان مقابل.
- در حدود بیش از ۲۰ عنوان پروژه های روتین برای سرمحققین محترم.
۴- معرفی مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر
در جهان نظامهای اقتصادی مختلف ایجاد گردیده است، که بیشترین آنها از سوی غیر مسلمانان طرح و بر جهان اسلام تحمیل گردیده است. در حالی که دین مبارک اسلام، یک دین وسیع و فراگیری است که در هربخش از زندگی برای بشر راهنماییهای لازم را دارد، چه در بخش اقتصادی باشد یا بخش نظامی یا هم در بخشهای: سیاسی، اخلاقی، فردی و اجتماعی.
اقتصاد اسلامی یک بخشی از همین نظام اسلامی است. گرچند که «اقتصاد اسلامی» یک مصطلح جدیدی است؛ مگر مسایلی که اقتصاد اسلامی از آنها بحث میکند؛ از آغاز با اسلام رابطه دارد و از روز اول در قرآن کریم و احادیث صحیحه پیرامون مسایل اقتصادی و مالی برای انسان راهنمائیهای لازم صورت گرفته است. پیامبر صلی الله علیه وسلم قوانین اساسی و احکام کلی اقتصادی را بیان کردهاند. خوبیها و بدیهای مال را بیان نموده، راههای جایز و ناجایز کسب دارایی را واضح و احکام و مسایل مصرفکردن آن را بیان کردهاند. در زندگی خویش نمونههای عملی اینها را نیز ارائه دادهاند.
ولی متاسفانه بعد از فروپاشی وحدت مسلمانان و سقوط خلافت عثمانی؛ دیگر مسلمانان به گروهها و کشورهای متعددی تقسیم گردیدند و در بخشهای: اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ضعیف و ناتوان شدند و همین ناتوانی آنان زمینۀ اشغالگری استعمار غربی را فراهم ساخت و در نتیجه مسلمانان را از عقاید و اخلاق خویش دور ساخته و در بخشهای سیاسی و اقتصادی آنان را زیر فرمان خود درآوردند.
در کنار استعمار اقتصادی؛ استعمار فکری و عقیدتی مسلمانان نیز آغاز گردید. دعوت به علماینت و بیدینی در عام شد و در ذهن بسیاری از مسلمانان چنین القا شده بود که اسلام فقط عبارت از عبادات خاصی است و با اقتصاد و سیاست هیچ ربطی ندارد.
بعد از فتح و تحول سیاسی الحمد لله در کشور عزیز؛ نظامی اسلامی حاکم گردید و تقاضای آن چنین بود که باید این نظام در همه بخشهای زندگی بشر حاکم گردد.
چونکه نظام اقتصادی و بانکی کشور قبل از این بر اصول غیر اسلامی استواربود؛ لهذا برای مقام رهبری در «امارت اسلامی افغانستان» ضروری بود تا این نظامها را هرچه زودتر به نظامهای مالی و اقتصادیی تبدیل کند که بر اصول و شروط وحی آسمانی استوار باشد.
برای حصول همین هدف در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» ریاست «مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» ایجاد گردید و مسؤولیت مهمّ اصلاح و تبدیلکردن نظامهای اقتصادی و بانکی به اسلامی به این «مرکز» سپرده شد.
معرفت:
«مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» یک مرکز دولتی میباشد که به تاریخ (23/5/1443هـ.ق مطابق با 6/10/1400هـ.ش) در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» تأسیس گردیده است و مقصد آن اسلامیسازی امور مالی و بانکی کشور بوده و در پرتوِ اصول اقتصاد و بانکداری اسلامی؛ فراهم کردن بازرایابی، همه مسایل اقتصادی را طبق مقررات اسلامی تنظیم نمودن و انجام دادن تحقیق کامل در بخشهای بانکداری اسلامی و معاملات معاصر.
مرکز مذکور با داشتن متخصصین توانا و کادرهای متعهد در بخشهای مربوط در خدمت کشور و هموطنان خود قرار دارد و غرض اساسی آن رُشد بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی است.
تأسیس:
بنا بر مصوبۀ (15) فقرۀ (2) امارت اسلامی افغانستان که در تاریخ 16/5/1443هـ.ق مطابق با 29/9/1401هـ.ش صادر گردید؛ در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» ریاستی به نام «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» تأسیس گردید.
چشمانداز:
«مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» به حيث يك ارگان علمی، مشورتی، تدریبی و تحقیقی میخواهد که در عوض نظام بانکی سودی و معاملات غیر شرعی؛ بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی ترویج گردد، حمایت شود و ارتقا یابد. این مرکز در سطح ملی و منطقهای یک مرکز علمی قابل اعتمادی است.
مأموریت:
وظیفۀ «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» تبدیلنمودن نظام بانکی سودی و معاملات غیر شرعی در سطح کشور را به نظام بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی است و آماده کردن یک چهارچوب کاری برای انفاذ مقررات شرعی در بخش معاملات معاصر، زمینهسازی برای پیشرفتهای چشمگیر و تحقیقات علمی و تدویر سیمینارها، کانفرانسها و ورکشاپهای در بخشهای مربوط.
ارزشهای مرکز:
- تطبیق احکام شرعی: همه فعالیتهای اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی در سطح کشور را در چوکات و اصول شریعت اسلامی درآوردن و به پیشبُردن.
- شفافیت و صداقت: شفافیت و صداقت در کار و فعالیت.
- مسلکیبودن: بررسی کارها و موضوعات واگذارشده به مرکز به گونۀ مسلکی در پرتوِ معیارهای تخصصی و تقدیم نمودن آن به جامعه.
- تعهد: همه کارمندان «مرکز» نسبت به اصول امارت اسلامی و لوایح مربوط به ساحۀ کار خود؛ متعهد بوده و از روی تعهد به کار خود ادامه میدهند.
- کار گروهی و ابتکار: انجام دادن همه کارهای مرتبط به «مرکز» به گونۀ گروهی تا بر اساس نظریات مختلف و مشورۀ جمعی به تکامل رسیده و تا حد امکان از اشتباه محفوظ بماند. همچنین ایجاد ابتکار و نو آوری در ساحۀ کاری.
اهداف مرکز:
- تحقیق معاملات در بخشهای اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی و طبق تقاضای بازار و در پرتوِ اصول شریعی مطابق مذهب حنفی، ارایۀ بدیلهای جایز برای معاملات ناجایز؛
- تعدیل، ترتیب و تدوین کردن همه قوانین، مقررات و لوایح اقتصادی، تجارتی و بانکداری در پرتوِ اصول اسلامی؛
- ایجاد طرح تبدیلی بانکها، شرکتهای بیمه و قرضههای کوچک و همچنین آماده کردن راهنمود محصولات مختلف برای مؤسسات مذکور؛
- مسایل پیچیده و مشکل در سطح کشور را مورد تحقیق و کاوش قرار دادن و به غرض تطبیق نتیجۀ آن را با جهات مربوطه شریک ساختن؛
- در مسایل مختلف اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی تحقیقات علمی انجام دادن و نتیجۀ آن را با ادارۀ مربوط شریک ساختن؛
- در امور اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی به دولت مشوره دادن و در این راه دولت را کمک کردن تا که سکتورهای دولتی و خصوصی هردو فعالیتهای خود را در چهارچوب شریعت انجام دهند؛
- نمایندگی از «امارت اسلامی افغانستان» در بخشهای اقتصاد و بانکداری اسلامی و برقرار کردن رابطه با سایر مؤسسات اسلامی در این بخشها و حفظ این رابطه.
ترکیب اداری مرکز:
ترکیب اداری «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» به گونۀ ذیل است:
الف- ریاست:
ریاست بانکداری اسلامی و مسائل معاصر از یک تن رئیس پنچ تن مشاورین علمی، یک تن منشی علمی و یک تن مدیر اجرائی تشکیل گردیده است.
ب- انستیتیوتها:
- انستیتیوت تحقیقات بانکداری اسلامی و معاملات تجارتی؛
- انستیتیوت تحقیقات مسایل معاصر.
الف- انستیتیوت تحقیقاتی بانکداری اسلامی و معاملات تجارتی: این انستیتیوت مسایل مرتبط به بانکداری را مورد بررسی قرار داده و بدیلهای شرعی را ارائه مینماید و در کنار آن معاملات تجارتی را نیز مورد تحقیق قرار میدهد و نتیجۀ آن را به ادارات مربوط شریک میسازد.
این انستیتیوت چهار دیپارتمنت دارد:
1- دیپارتمنت تحقیقات «بانکداری اسلامی»: این دیپارتمنت بیشتر پیرامون مسایل بانکداری تحقیقات انجام میدهد، قوانین را تعدیل و مسودات قوانین جدید را تصویب مینماید، برای بانکداری اسلامی محصول تهیه کرده و در این مورد برای ادارات ذی دخل سیمینارهای معلوماتی و تربیتی برگذار مینماید.
2- دیپارتمنت تحقیقات «معاملات تجارتی»: این دیپارتمنت در مورد مسایل جدید تجارت، اهمیت، فایده مند بودن و تأثیر آنها تحقیق انجام میدهد، جواز و عدم جواز آنها را بررسی مینماید و آنها را در چهارچوبی تنظیم مینماید که با اصول شریعت اسلامی مخالف نباشد.
3- دیپارتمنت تکافل: این دیپارتمنت بیشتر در مورد تکافل، اهمیت تکافل، فایده مندی تکافل، تاثیرا مثبت تکافل و مسائل مربوط به آن تحقیق انجام می دهد.
۴- دیپارتمنت ارتقای ظرفیت: این دیپارتمنت بیشتر روی ارتقای ظرفیت اعضای علمی انستیتوت در رابطه به بانداری اسلامی، ارتقای ظرفیت کارمندان بانکهای کشور و مسائل مربوط به ارتقای ظرفیت کارمندان بانکداری اسلامی کار و فعالیت می کند.
ب- انیستیتیوت تحقیقات «مسایل معاصر»: این انیستیتیوت در سطح کشور مسایل معاصر را مورد بررسی قرار میدهد و دارای دو دیپارتمنت میباشد:
الف- دیپارتمنت تحقیقات «مالی و پولی»: در این دیپارتمنت در سطح کشور مسایل مالی و پولی مورد بررسی قرار میگیرد، سیاستهای مالی زیر مطالعه قرار گرفته و در پرتوِ آن با وضیعت کنونی کشور همانگ میگردد و در مورد نقود از جهات مختلف تحقیقات صورت میگیرد.
ب- دیپارتمنت تحقیقات «معاملات عینی»: در این دیپارتمنت مسایل معاملات عینی و مقایضه مورد بررسی قرار میگیرد و همه مسایل در این باره بررسی میشود.
نوت: برای دیدن معرفی معاونیت علوم اسلامی به زبان عربی لینک ذیل را تعقیب نمایید:
وكالة البحوث في العلوم الإسلامية