معرفی مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر
مقدمه
در جهان نظامهای اقتصادی مختلف ایجاد گردیده است، که بیشترین آنها از سوی غیر مسلمانان طرح و بر جهان اسلام تحمیل گردیده است. در حالی که دین مبارک اسلام، یک دین وسیع و فراگیری است که در هربخش از زندگی برای بشر راهنماییهای لازم را دارد، چه در بخش اقتصادی باشد یا بخش نظامی یا هم در بخشهای: سیاسی، اخلاقی، فردی و اجتماعی.
اقتصاد اسلامی یک بخشی از همین نظام اسلامی است. گرچند که «اقتصاد اسلامی» یک مصطلح جدیدی است؛ مگر مسایلی که اقتصاد اسلامی از آنها بحث میکند؛ از آغاز با اسلام رابطه دارد و از روز اول در قرآن کریم و احادیث صحیحه پیرامون مسایل اقتصادی و مالی برای انسان راهنمائیهای لازم صورت گرفته است. پیامبرJ قوانین اساسی و احکام کلی اقتصادی را بیان کردهاند. خوبیها و بدیهای مال را بیان نموده، راههای جایز و ناجایز کسب دارایی را واضح و احکام و مسایل مصرفکردن آن را بیان کردهاند. در زندگی خویش نمونههای عملی اینها را نیز ارائه دادهاند.
ولی متاسفانه بعد از فروپاشی وحدت مسلمانان و سقوط خلافت عثمانی؛ دیگر مسلمانان به گروهها و کشورهای متعددی تقسیم گردیدند و در بخشهای: اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ضعیف و ناتوان شدند و همین ناتوانی آنان زمینۀ اشغالگری استعمار غربی را فراهم ساخت و در نتیجه مسلمانان را از عقاید و اخلاق خویش دور ساخته و در بخشهای سیاسی و اقتصادی آنان را زیر فرمان خود درآوردند.
در کنار استعمار اقتصادی؛ استعمار فکری و عقیدتی مسلمانان نیز آغاز گردید. دعوت به علماینت و بیدینی در عام شد و در ذهن بسیاری از مسلمانان چنین القا شده بود که اسلام فقط عبارت از عبادات خاصی است و با اقتصاد و سیاست هیچ ربطی ندارد.
بعد از فتح و تحول سیاسی الحمد لله در کشور عزیز؛ نظامی اسلامی حاکم گردید و تقاضای آن چنین بود که باید این نظام در همه بخشهای زندگی بشر حاکم گردد.
چونکه نظام اقتصادی و بانکی کشور قبل از این بر اصول غیر اسلامی استواربود؛ لهذا برای مقام رهبری در «امارت اسلامی افغانستان» ضروری بود تا این نظامها را هرچه زودتر به نظامهای مالی و اقتصادیی تبدیل کند که بر اصول و شروط وحی آسمانی استوار باشد.
برای حصول همین هدف در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» ریاست «مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» ایجاد گردید و مسؤولیت مهمّ اصلاح و تبدیلکردن نظامهای اقتصادی و بانکی به اسلامی به این «مرکز» سپرده شد.
معرفت:
«مرکز تحقیقیاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» یک مرکز دولتی میباشد که به تاریخ (23/5/1443هـ.ق مطابق با 6/10/1400هـ.ش) در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» تأسیس گردیده است و مقصد آن اسلامیسازی امور مالی و بانکی کشور بوده و در پرتوِ اصول اقتصاد و بانکداری اسلامی؛ فراهم کردن بازرایابی، همه مسایل اقتصادی را طبق مقررات اسلامی تنظیم نمودن و انجام دادن تحقیق کامل در بخشهای بانکداری اسلامی و معاملات معاصر.
مرکز مذکور با داشتن متخصصین توانا و کادرهای متعهد در بخشهای مربوط در خدمت کشور و هموطنان خود قرار دارد و غرض اساسی آن رُشد بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی است.
تأسیس:
بنا بر مصوبۀ (15) فقرۀ (2) امارت اسلامی افغانستان که در تاریخ 16/5/1443هـ.ق مطابق با 29/9/1401هـ.ش صادر گردید؛ در تشکیلات «اکادمی علوم افغانستان» ریاستی به نام «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» تأسیس گردید.
چشمانداز:
«مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» به حيث يك ارگان علمی، مشورتی، تدریبی و تحقیقی میخواهد که در عوض نظام بانکی سودی و معاملات غیر شرعی؛ بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی ترویج گردد، حمایت شود و ارتقا یابد. این مرکز در سطح ملی و منطقهای یک مرکز علمیی قابل اعتمادی است.
مأموریت:
وظیفۀ «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» تبدیلنمودن نظام بانکی سودی و معاملات غیر شرعی در سطح کشور را به نظام بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی است و آماده کردن یک چهارچوب کاری برای انفاذ مقررات شرعی در بخش معاملات معاصر، زمینهسازی برای پیشرفتهای چشمگیر و تحقیقات علمی و تدویر سیمینارها، کانفرانسها و ورکشاپهای در بخشهای مربوط.
ارزشهای مرکز:
- تطبیق احکام شرعی: همه فعالیتهای اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی در سطح کشور را در چوکات و اصول شریعت اسلامی درآوردن و به پیشبُردن.
- شفافیت و صداقت: شفافیت و صداقت در کار و فعالیت.
- مسلکیبودن: بررسی کارها و موضوعات واگذارشده به مرکز به گونۀ مسلکی در پرتوِ معیارهای تخصصی و تقدیم نمودن آن به جامعه.
- تعهد: همه کارمندان «مرکز» نسبت به اصول امارت اسلامی و لوایح مربوط به ساحۀ کار خود؛ متعهد بوده و از روی تعهد به کار خود ادامه میدهند.
- کار گروهی و ابتکار: انجام دادن همه کارهای مرتبط به «مرکز» به گونۀ گروهی تا بر اساس نظریات مختلف و مشورۀ جمعی به تکامل رسیده و تا حد امکان از اشتباه محفوظ بماند. همچنین ایجاد ابتکار و نوآوری در ساحۀ کاری.
اهداف مرکز:
- تحقیق معاملات در بخشهای اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی و طبق تقاضای بازار و در پرتوِ اصول شریعی مطابق مذهب حنفی، ارایۀ بدیلهای جایز برای معاملات ناجایز؛
- تعدیل، ترتیب و تدوین کردن همه قوانین، مقررات و لوایح اقتصادی، تجارتی و بانکداری در پرتوِ اصول اسلامی؛
- ایجاد طرح تبدیلی بانکها، شرکتهای بیمه و قرضههای کوچک و همچنین آماده کردن راهنمود محصولات مختلف برای مؤسسات مذکور؛
- مسایل پیچیده و مشکل در سطح کشور را مورد تحقیق و کاوش قرار دادن و به غرض تطبیق نتیجۀ آن را با جهات مربوطه شریک ساختن؛
- در مسایل مختلف اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی تحقیقات علمی انجام دادن و نتیجۀ آن را با ادارۀ مربوط شریک ساختن؛
- در امور اقتصادی، تجارتی، مالی و بانکی به دولت مشوره دادن و در این راه دولت را کمک کردن تا که سکتورهای دولتی و خصوصی هردو فعالیتهای خود را در چهارچوب شریعت انجام دهند؛
- نمایندگی از «امارت اسلامی افغانستان» در بخشهای اقتصاد و بانکداری اسلامی و برقرار کردن رابطه با سایر مؤسسات اسلامی در این بخشها و حفظ این رابطه.
ترکیب اداری مرکز:
ترکیب اداری «مرکز تحقیقاتی بانکداری اسلامی و مسایل معاصر» به گونۀ ذیل است:
الف- ریاست:
ریاست از پنچ تن مشاورین علمی، یک تن منشی علمی و یک تن مدیر اجرائی تشکیل گردیده است.
ب- انستیتیوتها:
- انستیتیوت تحقیقات بانکداری اسلامی و معاملات تجارتی؛
- انستیتیوت تحقیقات مسایل معاصر.
الف- انستیتیوت تحقیقاتی بانکداری اسلامی و معاملات تجارتی: این انستیتیوت مسایل مرتبط به بانکداری را مورد بررسی قرار داده و بدیلهای شرعی را ارائه مینماید و در کنار آن معاملات تجارتی را نیز مورد تحقیق قرار میدهد و نتیجۀ آن را به ادارات مربوط شریک میسازد.
این انستیتیوت دو دیپارتمنت دارد:
1- دیپارتمنت تحقیقات «بانکداری اسلامی»: این دیپارتمنت بیشتر پیرامون مسایل بانکداری تحقیقات انجام میدهد، قوانین را تعدیل و مسودات قوانین جدید را تصویب مینماید، برای بانکداری اسلامی محصول تهیه کرده و در این مورد برای ادارات ذی دخل سیمینارهای معلوماتی و تربیتی برگذار مینماید.
2- دیپارتمنت تحقیقات «معاملات تجارتی»: این دیپارتمنت در مورد مسایل جدید تجارت، اهمیت، فایدهمند بودن و تأثیر آنها تحقیق انجام میدهد، جواز و عدم جواز آنها را بررسی مینماید و آنها را در چهارچوبی تنظیم مینماید که با اصول شریعت اسلامی مخالف نباشد.
ب- انیستیتیوت تحقیقات «مسایل معاصر»: این انیستیتیوت در سطح کشور مسایل معاصر را مورد بررسی قرار میدهد و دارای دو دیپارتمنت میباشد:
الف- دیپارتمنت تحقیقات «مالی و پولی»: در این دیپارتمنت در سطح کشور مسایل مالی و پولی مورد بررسی قرار میگیرد، سیاستهای مالی زیر مطالعه قرار گرفته و در پرتوِ آن با وضیعت کنونی کشور همانگ میگردد و در مورد نقود از جهات مختلف تحقیقات صورت میگیرد.
ب- دیپارتمنت تحقیقات «معاملات عینی»: در این دیپارتمنت مسایل معاملات عینی و مقایضه مورد بررسی قرار میگیرد و همه مسایل در این باره بررسی میشود.
دستآوردها:
- راهنمود مرابحه برای مؤسسات مالی؛
- حیثیت شرعی جریمه (التعزیر بالمال)؛
- طرح تحویل برای شرکتهای قرضههای کوچک (مایکروفایننس)؛
- حیثیت شرعی تقاعد و حقوق متقاعدین؛
- طرح تحویل شرکتهای بیمه به تکافل؛
- فتوای مفصل پیرامون فعالیتهای تکافل؛
- طرح تحویل بانکهای سودی به بانک اسلامی؛
- مداخلۀ دولت در اقتصاد اسلامی و حدود آن (مقالۀ تحقیقی).